خطبه‌خوانی به معنای خواندن خطابه‌‌ای در ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر و ائمۀ معصومین(ع) است. آیین خطبه‌خوانی، دست‌کم از دورۀ صفوی در حرم امام رضا (ع) تداول داشته و خطیب از جمله مشاغل رسمی بوده که در برخی وقف‌نامه‌ها برای او مقرری خاص تعیین شده است.

خطبه‌خوانی از وظایف حفّاظ یا خدمه است و اجرای آن را مدیریت امور خدمه برعهده دارد. این آیین در چند مراسم در حرم مطهر امام رضا (ع) به‌صورت رسمی برگزار می‌شود که یکی از این برنامه ها، شب عاشورا است.

آیین خطبه‌خوانی شب عاشورا در حرم امام رضا (ع)، بعد از نماز مغرب و عشاء در محل صحن انقلاب (صحن عتیق) با آداب و تشریفات خاص برگزار می‌شود. به‌این ترتیب ‌که در نیمۀ شرقی صحن انقلاب، خدمه، مقامات و مسئولان مدعو و صاحب‌منصبان آستان قدس رضوی و در نیمۀ غربی آن زائران و مجاوران استقرار می‌یابند.

جایگاه با گل و لاله و شمعدان و پارچه و کتیبه‌ا‌ی مشکی به‌شکلی زیبا تزیین می‌شود و چند تن از دربانان، لاله به‌دست، در قسمت جلوی جایگاه و میهمانان به همراه تولیت آستان قدس رضوی، در ایوان نقاره‌خانه رو به گنبد مطهر قرار می‌گیرند.

پس از تلاوت آیاتی از کلام‌الله‌ مجید، خطبه‌خوان مخصوص (یکی از مداحان برجسته) با صدای غرّا به قرائت خطبه‌ای مشتمل بر حمد و ثنای پروردگار و صلوات بر پیامبر اکرم‌(ص) و پیشوایان معصوم(ع) و دعا برای تعجیل در فرج امام زمان(عج) و طلب مغفرت برای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) و سلامت و موفقیت مقام رهبری می‌پردازد.

سپس ذکر مصیبت و مرثیه‌خوانی انجام می‌شود و پس از آن، سرکشیک دربانان با 14 تن از دربانان سادات که شال سبز به گردن دارند، در دو صف، لاله به‌دست و پشت سر آنان حفّاظ آستان قدس ضمن مرثیه‌خوانی، با عبور از مقابل خدمتگزاران و مدعوین و جمعیت عزادار، از محل کفشداری شمارۀ چهار، صحن انقلاب اسلامی را دور زده، دوباره در جای قبلی خود مستقر می‌شوند.

در پایان نیز تولیت آستان قدس رضوی ضمن عبور از مقابل خدمه و افراد حاضر در مراسم، از آنان تشکر می‌کند.

خطبۀ شب عاشورا و شب شهادت حضرت امام رضا(ع) از نظر کیفیت برگزاری مراسم کاملاً مشابه‌اند و به‌لحاظ محتوا و متن خطبه نیز شباهت زیادی با هم دارند و فقط در هریک به‌طور ویژه صفات و فضائل آن امامان معصوم بیان می‌شود.

همچنین در این خطبه‌ها از بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری با نام یاد می‌شود.