گروه زندگی ـ ساعت یازده صبح است. ۱۳آبان سال ۱۳۵۷، دانش آموزان دست از شعار دادن و اعتراض با فریاد های «الله اکبر» بر نمی دارند. ماموران مسلح که این وضعیت را می بینند، تیراندازی را شروع می کنند. نوجوانان و جوانان چون گل پرپر می شوند و در خون خود می غلتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این روز،  روز دانش آموز و روز مبارزه با استکبار نامگذاری می شود. سیزده آبان سال 57 که در آن 56 تن شهید و صدها نفر نیز مجروح می‌شوند و هنوز هم نسلی های ما این روز را به یاد می آورند و آن را گرامی می‌دارند. درحالیکه نوجوانان و جوانان یادآور آن دوره، امروز برای خودشان مویی سپید کرده اند.

رهبر معظم انقلاب اخیرا در دیداری که با جمع دانش آموزان سراسر کشور به مناسبت روز دانش آموز داشتند، به نکات محوری و کلیدی در ارتباط با اهمیت دوره نوجوانی و ویژگی های آن اشاره کردند. ایشان نوجوان امروز را دارای ذهن تحیل گر دانستند و تأکید کردند که دشمن این تحلیل گری را می‌فهمد و برای آن برنامه ریزی می کند تا محتوا برایش تعبیه کند و مصداقش نیز همین وضعیت عظیم دروغ ها در فضای مجازی و شبکه های مختلف است. اما واقعا آیا خانواده ها می توانند برای باز کردن چشم و گوش نوجوان و جوان امروز ما کاری انجام دهند تا محتوای درست را از غلط تشخیص دهد و آیا اصلا می توان جوان تحلیل گر تربیت کرد. 

*ذهن تحلیل گر دارای چه ویژگی هایی است

به اعتقاد روان شناسان یک ذهن تحلیل گر دارای انسجام در تفکر، تفکر سیستمی، قدرت حل مسئله و تصمیم گیری، تفکر انتقادی و در نهایت یک مدل ذهنی است که هر یک از اینها دارای تعریف خاص خود است و  از دوران کودکی و نوجوانی به طرق مختلف از سوی والدین و سیستم آموزشی ، شالوده هر یک از اینها در افراد پایه گذاری می شود. تفکر تحلیلی به عبارت دیگر مجموعه ای از مهارت های مختلف فکری، ادراکی، حل مسئله، علمی و عقلی است که در کنار هم به یک مهارت تبدیل می شوند.

«سید محمد متفقی» روانشناس درباره ویژگی های ذهن تحلیلی می گوید: «جامعه امروز نیاز به جوانانی متفکر با روحیه تحلیلی دارد حتی اگر گاهی این تحلیل ها درست هم نباشد اما به مرور زمان به پیشرفت می رسد. کنجکاوی یکی از مهمترین عناصر روحیه تحلیلی است که به آموزش می انجامد و فرد را در چالش های مختلف می اندازد. فردی با تفکر تحلیلی دارای نگرش سیستمی است یعنی شتاب زده عمل نمی کند و تصمیم نمی گیرد، در زندگی شخصی اش صبور است، مشکلات را می تواند تحمل کند و از تعصبات  و افراط و تفریط دوری می کند.

نخستین کاری که یک ذهن تحلیل گر در حل مسئله  انجام می دهد تعریف صحیح مسئله به صورت کامل و واضح است، دوم به تحلیل فرضیه های خود می پردازد و سپس نظریه  پردازی می کند و راه های مختلف را با هم مقایسه می کند»

*چطور نوجوانی با ذهن تحلیلی داشته باشیم؟

 تربیت ذهن تحلیل گر از دوره کودکی و نوجوانی به چند طریق امکان پذیر است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنم.

1-خواندن کتاب های ارزشمند

مطالعه کتاب های اقناعی که قدرت اندیشه ورزی و تفکر انتقادی را به افراد آموزش می دهد، در این راستا بسیار با اهمیت است برخی تصور می کنند اگر چند ساعت هر روز در فضاهای مجازی بچرخند و حتی چند مقاله کوتاه هم بخوانند، همین نوعی مطالعه برایشان محسوب می شود درحالیکه این جملات و متون کوتاه اصلا ذهن انسان را بارور و اندیشه ورز نمی کند بلکه اقیانوسی با عمق یک میلیمتر است و فرد تخیل می کند که اندیشه مند شده درحالیکه اینطور نیست و به راحتی گول اندیشه های پشت فضاهای مجازی را می خورد.

متفقی در ادامه می‌گوید:«  وقتی شما عمیق  کتاب می خوانید ذهن شما مضامین مختلف را می آموزد. درک می کند و در ردیف های مختلف طبقه بندی می کند، البته اگر این خواندن همراه با تمرکز هم باشد که به راحتی بعدها به یاد آورده می شود. والدین باید تلاش کنند که فرزندانشان را از دوران کودکی به خواندن کتب ارزشمند اقناعی و آثاری که تجزیه و تحلیل اثرگذار دارد، سوق دهند.  این مهم به راحتی امکان پذیر می شود اگر خودشان هم کتاب خوان باشند و تنها به فضای مجازی و اخبار شبکه های مختلف تلویزیونی و ماهواره ای اکتفا نکنند. بنابراین اندیشه با گزیده خوانی فضای مجازی ورزیده نمی‌شود بلکه نیاز به متون تحلیلی و اقناعی دارد که به فراخور سن و سال چنین متونی فراهم است.»

2-فضای مناسب برای آزادانه فکر کردن و زندگی کردن

برخی از والدین تصور می کنند هرچقدر که عرصه را به بچه های خود تنگ تر  کنند و بیشتر آنها را کنترل کنند ، بهتر تربیت می شوند و به عبارتی پاستوریزه تر می مانند درحالیکه ویژگی دوره نوجوانی این است که به بچه ها فضای بیشتری برای تفکر، تفریح، زندگی و آزادانه انتخاب کردن بدهید.

متفقی دراین باره می گوید: «هویت سالم در راستای استقلال بیشتر در دوره نوجوانی است والدین با کنترل غیر مستقیم و آموزش های مناسب البته در عین اینکه اقتدار خود را نیز حفظ می کنند، می توانند اجازه تجربه به بچه هایشان بدهند حتی اجازه صحبت کردن و انتقاد کردن به آنها بدهند منتها در چارچوب ادب و احترام این اتفاق می تواند در خانواده بیافتد و چنین چیزی باعث پرورش روحیه انتقادی می شود و چنین نوجوانی در بزرگسالی می تواند تغییرات بزرگی ایجاد کند.»

3-مشورت با نوجوان

در برخی از خانواده ها این سیستم حاکم است که پدر و مادر یا سایر بزرگترها هیچ نظری برای هیچ کاری از بچه های بزرگ تا کوچکشان نمی پرسند و در نهایت هم اگر بچه ها اعتراض می کنند، می گویند که شما زمانی که به منزل مستقل خودتان رفتید و ازدواج کردید، تصمیم بگیرید. در چنین فضایی چطور می توان جوانی با روحیه انتقادی و تحلیل گر تربیت کرد درحالیکه والدین اجازه صحبت کردن و مشورت کردن به بچه ها نمی دهند؟ 

متفقی معتقد است: «والدین در ارتباط با مسائل مختلف زندگی روزمره از کوچک تا بزرگ می توانند با بچه ها مشورت کنند همین ها تمرین حل مسئله و تحلیل برای بچه ها می شود. حتی پدر و مادر باید به بچه ها آموزش دهند تا در برابر خیلی چیزها قاطعانه  نه بگویند و ایستادگی کنند، همین ها باعث می‌شود که در بزرگسالی زمانی که اخباری کذب یا با مسائلی رو به رو شدند که آن را برخلاف واقع می بینند، به راحتی سر پایین نیاندازند و روحیه تحلیل و انتقاد داشته باشند.»

درست است که بچه های امروز دوست دارند که مستقل باشند و از نوجوانی گوشی همراه و تبلت یا لب تاپ داشته باشند و خیلی جاها هم نمی توان این استقلال را از آنها برای روبه رو شدن با تکنولوژی گرفت اما آزادی زیاد هم نباید در این زمینه در خانه ها وجود داشته باشد تا نوجوان ها سرکشی کنند. والدین آزادی هایشان باید مشروط به مهارت های مختلف و آموزش های مورد نیاز باشد تا بچه ها معقولانه تربیت شوند و بدانند که از چه منابعی چه چیزهایی را تهیه کنند و دچار مشکل نشوند.

4-الگوبرداری صحیح از بزرگان/ کوه های تجربه به کارتان می آیند

یکی از ویژگی های مهم دوره نوجوانی الگوبرداری کردن نوجوان از افراد مختلف است حال گاه پیش می آید این الگوها مناسب هستند و گاه هم الگوها منفی و نوجوان را به مسیرهای نادرست می برند. این الگوبرداری باعث تحلیل گر یا غیرتحلیل گر بودن ذهن نوجوان می شود.

متفقی در این رابطه نیز معتقد است : نخست پدر و مادر و سپس سیستم آموزشی در مدرسه نقش تعیین کننده در زمینه انتخاب الگو دارند. نوجوانی که مدام پای محتواهای نامناسب ماهواره است، مشخص است که الگویش می شود رپرهای BTS یا سایر گروه ها  و یا حضور در باندهای مختلف التقاطی اما در مقابل در خانواده ای که ائمه(ع) نقش و جایگاه دارند و امام حسین(ع) سردمدار تفکر انتقادی و تحلیلی است، کودک و نوجوان نیز هر هرز و چرندی را به عنوان الگو انتخاب نمی کند.

5-چند کله بهتر از یک کله کار می کند!/ در ستایش  مشورت کردن

از قدیم می گفتند که یک فکر و اندیشه در کنار  چندین اندیشه دیگر می تواند نتیجه گیری مناسب تری برای تصمیم گیری داشته باشند .همین چیزی است که در فرایند مشورت کردن باید بچه ها بیاموزند تا بی‌گدار به آب نزنند و از تنوع و تعدد فکرها استفاده کنند . اگر قرار است تصمیمی بگیرند، کار مهمی انجام دهند با اعضای خانواده یا الگوهای مناسب مشورت کنند. همه شرکت های بزرگ و سازمان های موفق آنهایی هستند که به تحلیل مسائل با استفاده از نظرات مختلف اعضا می پردازند.

متفقی می گوید: «برای پرورش جسم باید ورزش کرد، ذهن نیز برای تحلیل بهتر و تصمیم گیری های عالی نیاز به پرورش دارد و بهترین نوع پرورش هم بازی های مختلف ذهنی و فکری، حل مسائل مختلف ، مطالعه و ورزش است. شطرنج یکی از این بازی های ورزشی است. حتی یک رمان ساده هم نوعی تمرین ذهن محسوب می شود. کتاب های صوتی و پادکست ها هم این روزها بر توانمندسازی ذهن اثرگذار هستند.»

دکتر اسکات مک گینس معتقد است که حضور در برنامه های منظم ورزی،  به مدتی معلوم مثل شش ماه تا یک سال، مناطق انتخابی مشخص مغز را فعال کرده و حجم آنها را افزایش می دهد.

6-با شخصیت های مختلف ملاقات کنید

یکی از راه های رشد فعالیت ذهنی انسان ملاقات کردن با افراد مختلف است، صحبت کردن با آدم های تازه خلاقیت انسان را پرورش می دهد البته به شرطی که از طیف های مختلف باشند و همیشه به دنبال کسانی نباشیم که هم نظر و هم رأی ما هستند تا بتوانیم با آنها صحبت و بحث سازنده داشته باشیم.

متفقی در نهایت معتقد است که با ترک اعتیاد به فضای مجازی و جایگزینی آن با کتاب و پادکست، سوالات زیاد ذهنی برای انسان پیش می آید و این کنجکاوی ها باعث می شود که به دنبال علم واقعی و تحلیل درست برویم البته به شرطی که این کنجاوی در  مسیر مثبت و پیشرفت علم و فناوری باشد .»

در نهایت اینکه والدین در نظر داشته باشند تا فرزندانی تربیت کنند که مدام چالش های مختلف را تجربه کنند نه اینکه در ناز و نعمت کامل  و  بدون هیچ تجربه و چالشی بزرگ شده باشند و فرایندی را در زندگی شان طی نکرده باشند. هر چه این چالش‌ها متنوع تر باشد  با کمک والدین حل مسئله را بهتر یاد می‌گیرند، انسان هایی با تفکراتی قوی تر و ورزیده تر تربیت می‌شوند.

پایان پیام/