به گزارش خبرنگار محیط زیست خبرگزاری فارس، امروزه نقش و اهمیت کوهستان‌ها به عنوان یکی از موثرترین زیست بوم‌ها برای کارشناسان و دوستداران محیط‌های طبیعی روشن گردیده است. سرچشمه همه رودهای بزرگ و منشا نیمی از آب‌های شیرین جهان کوهستان است. کوه‌ها زیستگاه بی‌شمار گیاهی و جانوری و خاستگاه بخش مهمی از تنوع زیستی و پناهگاه بسیاری از گونه‌هایی هستند که در دشت‌ها نابود شده‌اند.

آب شیرین، تعدیل آب و هوا، وجود منابع معدنی و غذایی، و چشم‌اندازهای زیبا و بدیع، جملگی از نعمت‌هایی هستند که انسان به واسطه کوه از آنها برخوردار می‌شود.

با توجه به قرار داشتن فلات ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک آسیا و بارش هفتاد درصد کل نزولات جوی سالانه در نواحی کوهستانی ، اهمیت کوهستان‌ها در تامین آب آشامیدنی بیش از پیش نمایان می‌گردد. با وجود این همه تاثیرات زندگی بخش ، متاسفانه نقش کوهستان‌ها در کشورمان نادیده گرفته شده و در مواردی عدم آشنایی و درک اهمیت کوهستان ها موجب تخریب گسترده این نواحی شده است .

با توجه به حساس و شکننده بودن محیط کوهستان، در سال ۱۹۹۱ در ریو برزیل، دنیا کوهستان را به عنوان اکوسیستم‌های شکننده و آسیب پذیر طبقه‌بندی کرده است و در دستور کار خود بخش ۱۳ را به کوهستان‌ها اختصاص داد و اعلام کرد که جز اکوسیستم‌های آسیب پذیر و شکننده هستند و باید مدیریت خاص بر آنها اعمال شود.

کاهش ذخایر برفی  و یخچالی در کوهستان‌ها باعث خشک شدن رودها و تالاب ها، از بین رفتن مراتع و کاهش محصولات کشاورزیمی‌شود. تخریب مراتع کوهستانی، تخریب آبخیزها و سرچشمه‌های آب، گسترش بی‌رویه راه‌های کوهستانی و بهره‌برداری از معادن  از جمله خسارت‌هایی است که به کوه‌ها وارد می‌شود.

چرا کوه‌ها اهمیت دارند؟

کوه‌ها مسکن حداقل ۱۰ درصد از جمعیت جهان در این نواحی قرار دارد و بیش از نیمی از جمعیت جهان به آبخیزهای کوهستانی وابسته‌اند. کوه‌ها سرچشمه اصلی منابع آب شیرین جهان هستند. بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری کمیاب در کوهستان وجود دارد. حیات دشت‌ها وابسته به کوه است. آب مهمترین و اساسی ترین محصول کوه است که بدون آن ، حیات موجودات زنده ممکن نیست.

کوهستان منطقه دریافت نزولات آسمانی است. رودها، برفچال‌ها و یخچال‌ها و دریاچه‌ها سر منشا آب هستند به همین دلیل است که کوه‌ها را برج‌های آب نامیده‌اند. مراتع کوهستانی از دیگر ویژگی محیط کوهستان هستند. بیش از نیمی از روستاهای کشورمان در دره‌ها و دامنه‌های کوهستانی قرار دارند؛ کوه‌ها در تعدیل شرایط اقلیمی (آب و هوا) نقش بسیار مهمی دارند . اگر رشته کوه‌های فلات ایران وجود نداشت این منطقه فاقد هرگونه حیات و بارندگی و دارای آب و هوای خشک و صحرایی بود.

عوامل نابودی کوهستان

اما این منطقه پر اهمیت از آسیب‌پذیرترین مناطق است. دلیل آن ویژگی های خاص و پیچیده مثل تغییرات سریع آب و هوا، درجه حرارات ، شیب و فرسایش است. این دگرگونی با دخالت انسان تشدید می‌شود  و خرابی‌های جبران ناپذیری را ایجاد می‌نماید. چرای احشام، جاده سازی، پاک تراشی، گردشگری و بوته‌ کنی از عوامل مهم در نابودی کوهستان‌ها هستند.

تخریب پوشش گیاهی سطح کوهها بویژه در دامنه‌های شیبدار کوهستانی ، در سال‌های اخیر در کشورمان زیان‌های بسیاری را در پی داشته است که از آن جمله می‌توان به افزایش سیل‌های ویرانگر اشاره نمود.

نقش مهم کوه در بارندگی

رضا براتی کارشناس حوزه محیط زیست درباره نقش کوه‌ها در بارندگی به خبرنگار فارس گفت: کوهستان‌ها بر آب و هوا اثر می‌گذارند، کوه همانند سدی در برابر جریان هوا قرار دارند، این امر موجب بروز بارندگی می‌شود. اگر رشته کوه‌های زاگرس و البرز در فلات ایران وجود نداشت، کشور ما به یک کویر تبدیل می‌شد.

وی افزود: کوهستان با ایجاد مانع در برابر جریانات هوا، باعث صعود آن‌ها به ارتفاعات شده و با سرد شدن هوا ، آب به صورت رطوبت و بارش در سطح کوهستان‌ها می‌بارد.در ارتفاعات بالای بسیاری از کوه‌ها حجم زیادی آب به شکل یخ ذخیره می‌شود. 

براتی ادامه داد: کوه‌ها تقریباً یک چهارم زمین را اشغال کرده‌ و بیشتر نقاط مهم تنوع زیستی را در خود جای داده‌اند، تلفات آب در کوهستان به علت دمای پایین‌تر کم است و مقدار بیشتری از بارندگی تبدیل به آب جاری می شود یا به زمین نفوذ می‌کند. در کوهستان‌ها پوشش گیاهی به نوبه خود نقش جنگلی وسیع و مراتع ییلاقی پوشانیده است. این پوشش گیاهی به نوبه خود نقش مهمی در ایجاد تعادل جریان آب یعنی جلوگیری از وقوع سیل و بروز خشکسالی و کم آبی ایفا می‌کند. تخریب جنگل‌ها و مراتع در اراضی شیبدار کوهستانی در زمان بارش های شدید همراه با ذوب برف در بهار ، باعث بروز فرسایش شده ، حمل خاک و سنگ و ایجاد سیلاب‌های مخرب می‌شود.

حیات وحش و کوهستان

کوهستان ها به علت حضور شرایط متنوع محیطی، زیستگاه بسیاری از جانوران می باشند. جانوران کوهستان با وجود تمام شرایط سخت و محدود کننده حیات، در ارتفاعات می توانند با عواملی چون باد، سرما ، سیل، خشکسالی ، یخ و برف و با اکسیژن کم، خود را تطبیق دهند. قوچ، میش، کل و بز و مرال از حیوانات بارز کوهستان های ایران هستند که هر حیوانی  به راحتی قادر به شکار آنها نمی‌باشد. این سُم سانان علف خوار به خاطر داشتن جسمی شکیل با شاخ های دیدنی، از زیباترین حیوانات شکاری کره زمین نیز محسوب می‌شوند.

پایان پیام/